H αρχική του εμφάνιση χάνεται στα βάθη των αιώνων συνοδεύοντας τις πρώτες μορφές κοινωνίας. Στην αυγή του χρόνου η εφαρμογή του σχετίζεται με δοκιμασία αντοχής στον πόνο, απαραίτητη προϋπόθεση για το πέρασμα των νέων από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Λίγο αργότερα θα χρησιμεύσει ως “ανεξίτηλο φυλαχτό” στη θωράκιση απέναντι στο υπερφυσικό, ενώ στη συνέχεια θα αποτελέσει δηλωτικό φυλής, γένους, επαγγέλματος, κοινωνικής τάξης.
Με τον όρο τατουάζ περιγράφουμε τη δημιουργία εικόνων πάνω στο δέρμα με χρήση χρωστικών ουσιών που εισάγονται υποδόρια. Πρόκειται για μια από τις πιο διαδεδομένες παγκοσμίως αισθητικές παρεμβάσεις ιδιαίτερα προσφιλείς στους ανοιχτόχρωμους πληθυσμούς. Στην Ευρώπη κατέφθασε μέσω τολμηρών θαλασσοπόρων προερχόμενο από την Νοτιο-Ανατολική Ασία κάπου μεταξύ 12ου και 13ου αιώνα. Μόλις στα μέσα του 20ού αιώνα η αισθητική ιατρική αντιλήφθηκε τα πλεονεκτήματά του με αποτέλεσμα την ολοένα και μεγαλύτερη χρησιμοποίησή του σε περιπτώσεις όπως η γυροειδής αλωπεκία ή η μη επεμβατική αύξηση του όγκου των χειλιών. Σήμερα, για να έχεις τατουάζ δεν χρειάζεται να είσαι ούτε εγκληματίας, ούτε πρώην φυλακισμένος, ούτε να έχεις μπαρκάρει στις 5 θάλασσες. Αν και η τέχνη του τατουάζ φθίνει ολοένα στις κουλτούρες που παραδοσιακά εφαρμοζόταν, στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ιαπωνία κερδίζει ολοένα περισσότερους οπαδούς. Παρόλου που η χρήση του έχει αλλάξει ριζικά, η τεχνική παραμένει ουσιαστικά απαράλλακτη τόσο γεωγραφικά όσο και ιστορικά.  Το τατουάζ κατέχει διαφορετική σημασία ανάλογα με το λαό και τη χρονική περίοδο στην οποία εφαρμόστηκε. Η σαύρα στα τατουάζ των Πολυνησίων συμβολίζει το πνεύμα – προστάτη. Πολλές οικογένειες το θεωρούν γεννήτορα της φυλής τους και το λατρεύουν. Στην Ταϊτή το επικαλούνται για να εξασφαλίσουν μακροζωΐα στα νεογέννητα της βασιλικής οικογένειας. Η σαύρα συνδέεται με τους προγόνους, με τις καταβολές των λαών της Πολυνησίας και κατ’ επέκταση με την ενέργεια και τις ζωογόνες δυνάμεις της Γης. Στο Βόρνεο, το τατουάζ γύρω από τον καρπό και τα δάχτυλα ήταν ένα είδος ασπίδας για τις αρρώστιες. Οι Ινδιάνοι της Αμερικής θεωρούσαν ότι τους προστάτευαν από τον εχθρό στη μάχη. Στη Βιρμανία, ακόμα και σήμερα πιστεύουν ότι το τατουάζ πάνω από την καρδιά μπορεί να σταματήσει τις σφαίρες. Στους καιρούς που διανύουμε, η μόδα “φόρεσε” το τατουάζ σε όλες ανεξαρτήτως τις κοινωνικές τάξεις. Και “ζωγράφισε” εκατομμύρια κορμιά, που οικειοθελώς υποβλήθηκαν σε αλλοίωση της επιδερμίδας με την οποία ήρθαν σε αυτή τη ζωή. Μπορεί τα τελετουργικά έθιμα που συνδυάζονται με τη δημιουργία του τατουάζ να έχουν ξεφτίσει και να έχουν αντικατασταθεί από την πεζή κατάπωση κάποιου αναλγητικού, η πρωτόγνωρη και ανεξήγητη όμως γοητεία που προκαλεί η διαδικασία του τρυπήματος του δέρματος, ματώνοντας και παρεμβαίνοντας για πάντα στο σώμα, επιβιώνει μέσα στα υπερσύγχρονα ατελιέ τατουάζ που μεσουρανούν στις δυτικές μεγαλοπόλεις.

 

Δίχως να πάψει ποτέ να είναι ριζωμένο στις παραδόσεις, το τατουάζ στις μέρες μας ρίχνει το βάρος του στην αισθητική. Σίγουρα είναι το φυλετικό τατουάζ που γνωρίζει άνθηση εδώ και πολύ καιρό σε όλες τις πρωτεύουσες του κόσμου. Από τους Πολυνήσιους, τους Ινδιάνους ή όποια άλλη εθνική ομάδα και αν προέρχονται, τα παραδοσιακά τατουάζ προτιμώνται ομόφωνα από ένα νέο κοινό, κυρίως μικρής ηλικίας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, ένα σεβαστό ποσοστό παιδιών ηλικίας μεταξύ 11 και 15 ετών δηλώνουν έτοιμα να υποκύψουν στη γοητεία ενός τατουάζ. Ενθαρρυμένοι και από τους σταρ που επιδεικνύουν το τατουάζ ή το piercing τους, οι πελάτες νέοι ή λιγότερο νέοι, διψασμένοι για σχέδια δηλωτικά μιας ταυτότητας, καταφεύγουν στα ειδικά στούντιο.  Το 1980 καταγράφηκαν τέσσερα στούντιο τατουάζ στη Γαλλία και σήμερα ξεπερνούν τα τριακόσια! Επώνυμοι απ’ όλους τους χώρους και όχι μόνο από τη μουσική ή τον κινηματογράφο, έχουν κάνει τατουάζ.  Στη Γαλλία, ο μόδιστρος Jean Paul Gaultier είναι ένας από τους πρωτοπόρους, με δύο τατουάζ εκ των οποίων το ένα απεικονίζει ένα κεφάλι ταύρου. 

Η αυξημένη συχνότητα εφαρμογής τατουάζ προκάλεσε όπως θα ήταν αναμενόμενο και την ανάλογη αύξηση εμφάνισης ανεπιθύμητων αντιδράσεων που την συνοδεύουν. Η γνώση των συγκεκριμένων παρενεργειών είναι ιδιαίτερα σημαντική και αυτό διότι σχεδόν όλες μπορούν να αποφεχθούν με τη λήψη των κατάλληλων μέτρων και προφυλάξεων. Τις διακρίνουμε στις εξής κατηγορίες:

 

Α. Οξείς φλεγμονώδεις αντιδράσεις
Ερύθημα (κοκκίνισμα) και οίδημα (πρήξιμο) της περιοχής. Αποτελούν “εκδήλωση διαμαρτυρίας” του δέρματος στην κακοποίηση – νυγμό από βελόνα. Περιορίζονται γύρω από την περιοχή του τατουάζ, έχουν ήπιο χαρακτήρα και εξαφανίζονται μετά από 7 – 14 ημέρες. Ουσιαστικά πρόκειται για ανεπιθύμητη ενέργεια, όχι για παρενέργεια και δεν σχετίζεται τόσο με την τεχνική του τατουάζ, όσο με το βαθμό “ευαισθησίας” του δέρματος.

 

Μη αποστειρωμένα μηχανήματα καθώς και βελόνες, μπορούν να μεταδώσουν μολυσματικές ασθένειες. Χαρακτηριστικό του κινδύνου είναι το γεγονός ότι η τράπεζα αίματος στην Αμερική δεν δέχεται να παίρνει αίμα από άτομα που έχουν κάνει tattoo, τουλάχιστον για έναν χρόνο. Η απαγόρευση αυτή είναι απόλυτα κατανοητή, αν σκεφτεί κανείς ότι η λοίμωξη HIV (AIDS) μπορεί να ανιχνευτεί  τρεις βδομάδες μέχρι 10 μήνες από τη στιγμή της μόλυνσης. Η μετάδοση των λοιμώξεων είναι πρακτικά ανύπαρκτη επιπλοκή αν τηρηθούν τα κατάλληλα μέτρα. Εάν δεν τηρηθούν οι κανονισμοί λειτουργίας ως προς την υγιεινή, μπορεί να δημιουργηθούν:

α) Διασπορά προϋπαρχουσών δερματικών λοιμώξεων (σταφυλόκοκκος, έρπης, HPV)
β) Μετάδοση συστηματικών παθήσεων (ηπατίτις, HIV, σύφιλη) μέσω μολυσμένων εργαλείων μόνο σε περίπτωση τραυματισμού και μη χρησιμοποίησης γαντιών.  
Σε περίπτωση τραυματισμού των δερματογραφιστών (tattoo makers) από αιχμηρό, αιματηρό αντικείμενο, επιβάλλεται άμεσο πλύσιμο και απολύμανση της περιοχής και εν συνεχεία ερώτηση (αν δεν έχει γίνει ήδη λήψη ιστορικού) προς τον πελάτη αν πάσχει από μεταδοτικό νόσημα. Σε περίπτωση πάσχοντος από Ηπατίτιδα Β, πρέπει εντός 24 ωρών να γίνει υπεράνοσος γ-σφαιρίνη.

Γ. Αντιδράσεις υπερευαισθησίας Αποτελούν αντιδράσεις του δέρματος στις χρησιμοποιούμενες χρωστικές, ως εκ τούτου πρέπει πάντα να ερωτάται το ενδεχόμενο αλλεργίας και όπου υπάρχουν ενδείξεις, να γίνονται αλλεργικά τεστ. Τις συχνότερες αλλεργικές αντιδράσεις τις προκαλούν οι κόκκινες χρωστικές ιδίως η κιναββάρη. 

 

Διακρίνουμε 3 τύπους αντιδράσεων υπερευαισθησίας:

Εμφανίζεται είτε υπό τη μορφή ερυθήματος και κνησμού, είτε υπό τη μορφή ξηρότητας και απολέπισης. Το συνηθέστερο αίτιο είναι οι κόκκινες χρωστικές. Μερικές φορές μπορούν να δημιουργηθούν εντυπωσιακά και παράδοξα φαινόμενα. Πριν μερικά χρόνια, νεαρός ασθενής μου με επισκέφτηκε και μου είπε:
“Τα (κόκκινα) μάτια του διαβολάκου μου (ενός τατουάζ που πρόσφατα είχε κάνει) τσούζουν και δακρύζουν!!!”. Επρόκειτο για αλλεργία στην κόκκινη χρωστική. Το υπόλοιπο τατουάζ μαύρου χρώματος ήταν απόλυτα φυσιολογικό. Παρ’όλο που οι αλλεργικές αντιδράσεις είναι σπάνιες, όταν συμβούν μπορεί να δημιουργήσουν κάποια προβλήματα καθώς οι χρωματισμοί δεν φεύγουν εύκολα.
2) Φωτοαλλεργική δερματίτιδα

Η διαφορά από τον προηγούμενο τύπο είναι ότι η χρησιμοποιούμενη χρωστική μετατρέπεται σε βλαβερή (αλλεργιογόνα) μόνο υπό την επίδραση ακτινοβολίας (ηλιακή, Solarium). Η κλινική εικόνα είναι παρεμφερής με την προηγούμενη, ενώ συχνότερα αίτια είναι οι κίτρινες χρωστικές. 

Και εδώ η κατά τα άλλα αβλαβής χρωστική μετατρέπεται σε τοξική υπό την επίδραση ακτινοβολίας προκαλώντας ερύθημα, οίδημα και κνησμό. Οι κίτρινες χρωστικές είναι οι κυριότερες υπαίτιες.
Η σύγχυση της φωτοτοξικής δερματίτιδας με τη φωτοαλλεργική δερματίτιδα είναι πολύ πιθανή από την ομοιότητα της κλινικής εικόνας. 

 

Με τον κλινικοπαθολογικό όρο κοκκίωμα περιγράφουμε ένα καφεκόκκινου χρώματος οζίδιο που σχηματίζεται από ειδικό τύπου κυττάρων. Το κοκκίωμα αποτελεί χρόνια αντίδραση του δέρματος στην παρουσία ξένου σώματος (στην περίπτωση του τατουάζ, στην παρουσία χρωστικής). Αποτελεί σπανιότατη παρενέργεια και δυστυχώς είναι η μόνη που δεν μπορεί να προβλεφθεί. Και εδώ οι κόκκινες χρωστικές είναι συνήθως οι υπαίτιες.

 

Ιατρικός όρος που περιγράφει την τάση εμφάνισης ή εξάπλωσης συγκεκριμένων προϋπάρχουσων δερματοπαθειών (π.χ. ψωρίαση, ομαλός λειχήνας, λεύκη) σε σημεία τραυματισμού (κόψιμο, κάψιμο) του δέρματος. Σπανιότατη επιπλοκή που αποφεύγεται με την απλή λήψη ιστορικού.

 

Και όταν το τατουάζ γίνει ανεπιθύμητο;

Μέχρι πρότινος το τατουάζ είχε τον χαρακτήρα της “αιώνιας δέσμευσης”, ακριβώς επειδή η απομάκρυνσή του ήταν αδύνατη. Στο γνωστό ποίημα του Νίκου Καββαδία, ο Εγγλέζος θερμαστής αναγκάστηκε να καρφώσει το μαχαίρι στα στήθη του προσπαθώντας “το στίγμα του να σβήσει”. 
Είναι αλήθεια ότι ένα τατουάζ που στην αρχή είναι ευχάριστο, μπορεί αργότερα να γίνει απωθητικό ή να μην είναι πια στη μόδα. Επιπλέον το καλλιτεχνικό τατουάζ, παύει να είναι καλλιτεχνικό, όταν αρχίζουν οι ανατομικές αλλαγές.
Το δέρμα είναι ένας χαλαρός ιστός που με το πέρασμα του χρόνου εξελίσσεται. Η γήρανση της επιδερμίδας είναι αναπόφευκτη. Είναι λοιπόν προφανές ότι αυτό που είναι αποδεκτό και όμορφο στα 20 μας, όταν το δέρμα είναι ακόμη σφριγηλό, δεν είναι απαραιτήτως και στα 50 μας όταν το δέρμα αρχίζει να ζαρώνει. Εξάλλου με την ωριμότητα αλλάζουν και οι επιθυμίες. Είναι λοιπόν προτιμότερο σε κάθε φάση της ζωής μας να μπορούμε να χαρίσουμε στον εαυτό μας την εικόνα που ταιριάζει στην εξέλιξή μας. 
Εάν κάποιος επιθυμεί να κάνει τατουάζ σε περιοχές που υπόκεινται σε πολλαπλές αλλαγές, π.χ. στην κοιλιά που δέχεται ιδιαίτερες “μετατροπές” από αυξομειώσεις βάρους ή εγκυμοσύνες, θα πρέπει να σκεφτεί – εκτός από την μονιμότητα – και τις μελλοντικές διαφοροποιήσεις των πολύπλοκων σχεδίων που πιθανώς έχει διαλέξει.
Η εξατομίκευση και η διαφοροποίηση του σημείου που μας ενδιαφέρει, μπορεί να γίνει και με τατουάζ μικρής διάρκειας. Το ημιμόνιμο μακιγιάζ που εφαρμόζεται για αισθητικούς λόγουςστα φρύδια, στα χείλη και στα βλέφαρα, μπορεί να εφαρμοστεί και για διακοσμητικούς λόγους στο σώμα. Μ’ αυτήν την τεχνική ζωγραφίζονται στο δέρμα διάφορα μοτίβα που ονομάζονται “temp tattoos” (προσωρινά τατουάζ) τα οποία ξεθωριάζουν με τον καιρό, αν και δεν είναι βέβαιο ότι εξαφανίζονται εντελώς. 
Είναι δυνατόν ωστόσο να απομακρυνθούν με λέιζερ, ευκολότερα από τα τατουάζ, ή να καλυφθούν με τη μέθοδο του καμουφλάζ.