Από τους:
Μερόπη ΣΑΡΗΚΩΣΤΑ,  Ψυχολόγο 
Δήμητρα ΣΚΟΥΡΑ, permanent make-up artist

Λίγη ιστορία…

Το τατουάζ ή αλλιώς δερματοστιξία, όπως συνηθίζεται να λέγεται η χάραξη του δέρματος με μόνιμο σχέδιο, έχει μιαν απίστευτα μεγάλη ιστορία στην Ασία,την Αφρική, την Αμερική και την Ωκεανία. Η αύξηση, όμως, της δημοτικότητας και της αποδοχής του στις κοινωνίες της Δύσης, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η συχνότητα της πρακτικής του τατουάζ μεταξύ ερωτηθέντων στη βόρεια Αμερική και Ευρώπη αγγίζει περίπου το 25% και πιστεύεται ότι θα φτάσει το 40% κατά την επόμενη δεκαετία.
Τα πιο παλιά τατουάζ (57) έχουν εντοπιστεί σ’ έναν άνθρωπο που έζησε πριν από 5.300 χρόνια, τη μούμια του Ότζι. Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, τα πιο παλιά τατουάζ ήταν αποτέλεσμα θεραπευτικών μεθόδων για την καταπολέμηση των πόνων στις αρθρώσεις.
Αρχικά, τα τατουάζ χρησιμοποιήθηκαν για να επισημάνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, την ισχύ και την κοινωνική θέση. Στην Ευρώπη, η πρακτική των τατουάζ ήταν κυρίαρχη μεταξύ των ναυτικών και άλλων μελών της εργατικής τάξης, από τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά. Αργότερα αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό ορισμένων μόνο ομάδων που είχαν στιγματιστεί ως παρεκκλίνουσες ή επιθετικές (τρόφιμοι, φυλακισμένοι, μέλη συμμοριών κ.α.). Την εποχή εκείνη υπήρχε προκατάληψη σχετικά με το τατουάζ – και όχι απόλυτα αδικαιολόγητη, αφού είχε συνδεθεί με αντικοινωνικές ομάδες ή με τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
Στην πορεία είναι δύσκολο να εξακολουθεί να ισχύει η άποψη ότι οι μεταβολές αυτές στο σώμα αποτελούν ένδειξη  προσωπικής αδυναμίας και κοινωνικής περιθωριοποίησης, καθώς σημαντικός αριθμός μορφωμένων ατόμων της μεσαίας τάξης αποκτούν τατουάζ.
Το τατουάζ είναι ατομική έκφραση. Στη Δύση, το οικειοποιούνται εκκεντρικοί και αριστοκράτες. Τατουάζ “φορούσε” η ελίτ – από τον τσάρο μέχρι τους Φίρστενμπεργκ και τους Βάντερμπιλ, και από τον αυτοκράτορα Γουλιέλμο Β’ μέχρι τη λαίδη Ράντολφ Τσόρτσιλ. Η τελευταία, μάλιστα, είχε ένα φίδι τυλιγμένο στον καρπό της. Η Αικατερίνη η Μεγάλη είχε αρκετά τατουάζ, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση, είχε μιαν άγκυρα στον αριστερό ώμο, ο Ρούσβελτ είχε χαράξει τον οικογενειακό του θυρεό και ο Στάλιν είχε σχεδιάσει ένα κρανίο. Δερματοστιξίες, επίσης, είχαν ο βασιλιάς Αλέξανδρος της Γιουγκοσλαβίας και ο βασιλιάς Φρειδερίκος Θ’ της Δανίας.
Το τατουάζ έχει πλέον λάβει μορφή επιδημίας. Οι άνδρες  φαίνεται να προτιμούν να κάνουν τατουάζ σε εμφανή μέρη του σώματός τους, επιλέγοντας κυρίως μεγαλύτερα σχέδια που συμβολίζουν δύναμη και εξουσία. Οι γυναίκες συνήθως προτιμούν μικρότερα, πιο θηλυκά σύμβολα σε μη εμφανή μέρη του σώματος, που αναδεικνύουν τη σεξουαλικότητά τους.

Γιατί κάνουμε τατουάζ;

Με βάση έρευνες που έγιναν σχετικά με το ποιοι είναι οι λόγοι που τα άτομα κάνουν τατουάζ, έχει διαμορφωθεί ένα σύνολο κατηγοριών κινήτρων τα οποία περιγράφουν την τάση των ατόμων να προκαλέσουν κάποια τροποποίηση στο σώμα τους.
Έτσι, ενώ παλιότερα η απόκτηση τατουάζ θεωρούνταν συμπεριφορά αυξημένου ρίσκου και αναζήτηση της περιπέτειας, όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, τα προβλήματα με τον νόμο, ακόμα και η χρήση ουσιών, και ενώ οι έρευνες επικεντρώνονταν σε αυτό το κομμάτι, τα τελευταία χρόνια το τατουάζ έχει καθιερωθεί ως άποψη και στυλ, ενώ από πολλούς θεωρείται μορφή τέχνης. Η αποπεριθωριοποίησή του είναι γεγονός, καθώς και η οικειοποίησή του σήμερα από τον κόσμο της μόδας και της μουσικής. Πολλοί, για λόγους ομορφιάς, επιλέγουν αυτόν τον τρόπο για να κοσμήσουν το κορμί τους.
Σύμφωνα με άλλες έρευνες, παρατηρείται στους άνδρες και στις γυναίκες σημαντική μείωση της δυσαρέσκειας και της ανησυχίας τους για θέματα που σχετίζονται με την εξωτερική τους εμφάνιση (π.χ. περιττά κιλά, δυσμορφία στο σώμα ή στο πρόσωπο) μετά την απόκτηση του τατουάζ. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της μετατόπισης της προσοχής τους από κάτι που τους δυσαρεστεί σε κάτι που τους αρέσει. Μέσω της επικέντρωσης της προσοχής τους σε αυτο που τους ευχαριστεί, ενισχύεται η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθησή τους. Ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα, επίσης, φαίνεται να είναι η ανάδειξη της ατομικότητας. Ο έλεγχος που ασκούν τα άτομα με αυτόν τον τρόπο στην εμφάνισή τους αντικατοπτρίζει τον αυτοπροσδιορισμό της ταυτότητάς τους, η οποία είναι συγκεκριμένη και ξεχωριστή από τους άλλους. Μάλιστα, από σχετική έρευνα με σκοπό την διερεύνηση των κινήτρων της πρακτικής του τατουάζ σχετικά με την επένδυση στην εμφάνιση, προέκυψε ότι τα άτομα που έχουν κάνει τατουάζ είχαν υψηλότερο σκορ απ’ αυτούς χωρίς τατουάζ στην ανάγκη για μοναδικότητα, όχι όμως στην επένδυση στο κομμάτι της εμφάνισης.
Ως κίνητρο αναφέρεται και η έκφραση προσωπικών πεποιθήσεων, αξιών και εμπειριών.
Κάποια άτομα, μέσω της απόκτησης τατουάζ, επιδιώκουν να υπερβούν τα προσωπικά τους όρια, δοκιμάζοντας την αντοχή τους στον πόνο. Το τοπικό αναισθητικό δεν συμβαδίζει με τη θεώρηση του τατουάζ, μιας και το ζητούμενο είναι η παραγωγή των ενδορφινών (ουσίες που εκκρίνει το σώμα μας σε καταστάσεις έντασης). Οι ενδορφίνες μετατρέπουν τα τρυπήματα σε ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Δεν είναι λίγοι αυτοί που, εκτός από την ανάγκη να αποκτήσουν εξτρεμιστική εμφάνιση, απολαμβάνουν και τη διαδικασία. Εκτός τούτου, η συγκεκριμένη πρακτική ενδέχεται να υποδηλώνει επιθετικότητα που στρέφεται προς τον εαυτό τους.
Δεν είναι λίγες οι φορές που ένα τατουάζ αποκαλύπτει βαθύ πόνο που το άτομο βίωσε για κάποιο γεγονός της ζωής του ή για μια απώλεια που το σημάδεψε.  Άλλες φορές, μέσω ενός ρητού, φανερώνει ένα μήνυμα ελπίδας που του δίνει δύναμη και το εμψυχώνει. Εδώ και πολλά χρόνια, το πιο συνηθισμένο κίνητρο απόκτησης τατουάζ είναι η προβολή της αφοσίωσης είτε προς μια κοινωνική ομάδα είτε προς κάποιον ερωτικό σύντροφο. Σε γενικές γραμμές, σήμερα, με το τατουάζ μερικοί θέλουν να σηματοδοτήσουν μια δραστική αλλαγή στη ζωή τους, άλλοι να τονίσουν κάτι. Οι περισσότεροι, όμως, κάνουν τατουάζ επειδή θεωρούν ότι είναι όμορφο και μοδάτο.

Το τατουάζ ως συλλεκτική δράση

Το να κάνεις το σώμα σου φορητή συλλογή εικόνων, δεν είναι, εκτός από μια σειρά δηλώσεων για θέματα ταυτότητας, και η συνεπέστερη, πειστικότερη και πιο απόλυτη συλλεκτική δράση;
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι τα τατουάζ έχουν εθιστικό χαρακτήρα, και αυτό πιθανόν οφείλεται στην απελευθέρωση ενδορφινών που συνδέονται με την επώδυνη διείσδυση στο σώμα. Αυτο είναι μια βιολογική προσέγγιση στην προσπάθεια να εξηγηθεί το κίνητρο των εκτεταμένων τατουάζ (συλλέκτες τατουάζ). Μια πιο ψυχολογική προσέγγιση του κινήτρου και των εκτεταμένων τατουάζ αποτελεί η ανάγκη διατήρησης αναμνήσεων, εμπειριών, αξιών. Το εκτεταμένο τατουάζ εξακολουθει να αντιμετωπίζεται από πολλούς με καχυποψία και σκεπτικισμό. Πολλές φορές, η εμφάνιση ενός ατόμου που έχει καλύψει όλο του το σώμα με τατουάζ σοκάρει ή προκαλεί φόβο ή ανασφάλεια, ακόμα και αποστροφή. Είναι σύνηθες να συνδέεται η εικόνα αυτή με την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας, αν και η διαχωριστική γραμμή μεταξύ φυσιολογικής και μη συμπεριφοράς είναι συχνά αυθαίρετη και συγκεχυμένη.
Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί, ωστόσο, να υπάρχει η πρόθεση του αυτοτραυματισμού και μαζοχιστικές τάσεις. Αρκετές είναι, άλλωστε, οι ερευνες που συσχετίζουν την πρακτική του τατουάζ με κάποιες διαταραχές της προσωπικότητας.
Συχνό κίνητρο της πρακτικής του τατουάζ είναι η χρήση του ως διακοσμητικό στοιχείο προβολής της σεξουαλικότητας του ατόμου. Επιπλέον, από μερικούς αναφέρεται μια περισσότερο παρορμητική και λιγότερο ώριμη απόφαση ως λόγο για την απόκτηση τατουάζ. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το έκαναν καθώς βρίσκονταν υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, χωρίς να έχουν κάποιον συγκεκριμένο προσωπικό λόγο.
Συμπερασματικά, ο βασικότερος λόγος για την απόκτηση τατουάζ σχετίζεται με τον προσδιορισμό της ταυτότητας (ατομικότητας) και την ανάγκη για μοναδικότητα.

Τατουάζ και εφηβεία

Η ανάγκη πολλών να διαμαρτυρηθούν κατά της κοινωνίας, ή ακόμα και κατά των γονέων οδηγεί πολλά άτομα στην πρακτική του τατουάζ. Αυτό φαίνεται να είναι ιδιαίτερα συχνό στην ομάδα των εφήβων. Ο έφηβος επηρεάζεται συχνά από τα είδωλά του, κυρίως από τον καλλιτεχνικό ή αθλητικό χώρο, λειτουργώντας μιμητικά, αλλά και από τις παρέες του το τατουάζ συχνά θεωρείται”μαγκιά”.
Το τατουάζ αποτελεί μέσο προσδιορισμού της ταυτότητας των εφήβων κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου της ζωής τους. Συχνά αντιπροσωπεύει τη διάθεσή τους για ανεξαρτητοποίηση από την απόλυτη γονεϊκή κυριαρχία, θέτοντας με αυτόν τον τρόπο τα όριά τους. Σε συναισθηματικό επίπεδο, το τατουάζ στην εφηβεία ενδέχεται να κρύβει συναισθήματα άγχους και θυμού, ενώ μπορεί και να συνοδεύεται από αισθήματα περηφάνιας για την αντοχή που έδειξε το άτομο απέναντι στον πόνο.
Η απόκτηση τατουάζ από κάποιον έφηβο δεν έχει μόνο μία διάσταση, χρειάζεται όμως παρακολούθηση, καθώς θεωρείται συμπεριφορά αυξημένου ρίσκου και μπορεί να υποδηλώνει ψυχοπαθολογία. Άλλωστε, όπως προκύπτει από πολλές μελέτες, η πλειονότητα των εφήβων εξέφρασε την επιθυμία για τατουάζ, από 14-16 ετών. Οι περισσότεροι αυτοχαρακτηρίζονται ως τολμηροί και ριψοκίνδυνοι. Οι παράγοντες που χρειάζεται να αξιολογηθούν είναι η ηλικία που έγινε το τατουάζ, το περιεχόμενο του σχεδίου (μια καρδιά ή η λέξη KILL), καθώς και η μέθοδος (αν, δηλαδή, έγινε από κάποιον επαγγελματία ή αν ο έφηβος προσπάθησε να το κάνει μόνος του). Σε πρώτο επίπεδο, η διερεύνηση των αιτιών και των στόχων που επιδιώκει ο έφηβος με την απόκτηση τατουάζ χρειάζεται να γίνει από την πλευρά των γονέων. Θα έπρεπε, μάλιστα, να προωθηθεί η λήψη απόφασης για τατουάζ κατόπιν ενημέρωσης του εφήβου σχετικά με τις πιθανότητες μεταδιδόμενων με το αίμα ασθενειών και τον αντίκτυπο  που μπορεί να έχει μελλοντικά ένα μόνιμο σημάδι στις επαγγελματικές του επιλογές και στην ίδια του την ύπαρξη καθώς εξελίσσεται. Σε αυτήν την περίπτωση είναι σημαντικό να είναι ενήμεροι για τις διαθέσιμες μεθόδους αφαίρεσης τατουάζ, καθώς και για τις άμεσες αλλά και μακροχρόνιες επιδράσεις. Τυπικά, πάντως, οι νέοι κάτω των 18 δεν μπορούν να κάνουν τατουάζ χωρίς υπεύθυνη δήλωση των γονέων τους.

Και όταν το τατουάζ γίνει ανεπιθύμητο;

Μέχρι πρότινος το τατουάζ είχε τον χαρακτήρα της “αιώνιας δέσμευσης”, ακριβώς επειδή η απομάκρυνσή του ήταν αδύνατη. Στο γνωστό ποίημα του Νίκου Καββαδία, ο εγγλέζος θερμαστής αναγκάστηκε, τελικά, να καρφώσει το μαχαίρι στα στήθη του, προσπαθώντας το “στίγμα του να σβήσει”. Είναι αλήθεια ότι ένα τατουάζ που στην αρχή είναι ευχάριστο, μπορεί εν συνεχεία να γίνει απωθητικό ή να μην είναι πια στη μόδα. Επιπλέον, το καλλιτεχνικό τατουάζ παύει να είναι καλλιτεχνικό όταν αρχίσουν οι ανατομικές αλλαγές. Αν κάποιος επιθυμεί να κάνει τατουάζ σε περιοχές που που υπόκεινται σε πολλαπλές αλλαγές, π.χ. στην κοιλιά που δέχεται ιδιαίτερες “μετατροπές” από αυξομειώσεις βάρους ή εγκυμοσύνες, θα πρέπει να σκεφτεί τις μελλοντικές διαφοροποιήσεις  των πολύπολων σχεδίων που πιθανώς να έχει διαλέξει.
Σχετική έρευνα για τα κίνητρα αφαίρεσης τατουάζ κατέδειξε ότι οι περισσότεροι σε νεαρή ηλικία, λειτουργώντας παρορμητικά, απέκτησαν τατουάζ για λόγους εσωτερικών προσδοκιών σχετικά με την ταυτότητά τους (προσδιορισμός ταυτότητας). Στην πορεία, όμως, παρακινούμενοι πάλι από εσωτερικά κίνητρα, επιθυμούσαν να αποκοπούν  από το παρελθόν και να βελτιώσουν την ταυτότητά τους (επαναπροσδιορισμός ταυτότητας). Προκύπτει κάποια μεταβολή στην ταυτότητά τους και ανάγκη διαχωρισμού από το παρελθόν. Η επιθυμία αφαίρεσης φαίνεται να συναντάται συχνότερα στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες.